Τα μεγαλύτερα πολεοδομικά – περιβαλλοντικά προβλήματα της χώρας μας είναι:
- Η διάσπαρτη χαοτική δόμηση χωρίς πολεοδομικό σχέδιο ( εκτός σχεδίου), με σοβαρές συνέπειες στο περιβάλλον και την ασφάλεια των κατοίκων της χώρας.
- Η συγκέντρωση σχεδόν του 50% του πληθυσμού της Ελλάδας σε δύο πόλεις.
- Η κατάσταση στα κέντρα των μεγάλων πόλεων και κυρίως της Αθήνας, χωρίς πράσινο και επαρκείς κοινόχρηστους χώρους, με γερασμένα κτήρια που έχουν μειωμένη αντοχή σε σεισμούς και κακή ενεργειακή συμπεριφορά.
- Η μεγάλη και χρονοβόρα καθυστέρηση ολοκλήρωσης των χωροταξικών σχεδίων, των ειδικών χωροταξικών ( ορυκτών, ΑΠΕ, τουρισμού …) και των τοπικών χωρικών σχεδίων, καθώς και η μη εφαρμογή των ήδη εγκεκριμένων σχεδίων.
- Οι αυθαιρεσίες σε αιγιαλούς, παραλίες, δάση, ρέματα, πρασιές και κοινόχρηστους χώρους.
- Η ανάπτυξη μεγάλων τουριστικών συγκροτημάτων με Ειδικά Χωροταξικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων ( ΕΣΧΑΣΕ) και ΕΣΧΑΔΑ χωρίς ουσιαστική συμμετοχή και λόγο των τοπικών κοινωνιών και εκπτώσεις σε περιβαλλοντικά θέματα.
- Η μη ολοκλήρωση του κτηματολογίου και δασολογίου κ.λ.π.
Τα αίτια των προβλημάτων:
- Τα οικονομικά, παραγωγικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά του συστήματος στη χώρας μας και η βίαιη μετακίνηση των φτωχών αγροτών μετά την κατοχή (1941- 1944) και του εμφυλίου στην Αθήνα και τις άλλες πόλεις.
Ο κακός σχεδιασμός λόγω ανύπαρκτου έως κακού πολεοδομικού νόμου μέχρι το 1983. Μέχρι τότε ήταν σύνηθες πρώτα κτίζονταν περιοχές αυθαιρέτων και μετά γίνονταν ένταξη στο σχέδιο.
Το 1968 ο χουντικός νόμος έδωσε τη χαριστική βολή με την οριζόντια αύξηση των Συντελεστών Δόμησης και την ανεξέλεγκτη δόμηση μεγάλων κτηρίων παντού εντός και εκτός σχεδίου. Τα πολεοδομικά πράγματα άλλαξαν όταν το 1983 ψηφίστηκε ο νόμος Τρίτση ( εισφορά σε γη και σε χρήμα) .
- Η γενικευμένη πολεοδομική αυθαιρεσία, από μεγάλα συμφέροντα και το πελατειακό ψηφοθηρικό σύστημα.
- Η άναρχη τουριστική ανάπτυξη χωρίς χωροταξικό και πολεοδομικό σχέδιο. .
Α. ΔΟΜΗΣΗ ΧΩΡΙΣ ΣΧΕΔΙΟ
Έχει γίνει συνείδηση των πολλών , μετά και τις καταστροφές στο Μάτι, ότι είναι παράλογο να αφήνουμε να δημιουργούνται δεκάδες και εκατοντάδες δαιδαλώδεις οικισμοί – «νέα Μάτια» σε εκτός σχεδίου περιοχές, εθισμένοι σε ανομίες και κακοδαιμονίες του παρελθόντος.
Η ύπαιθρος χώρα, κυρίως σε τουριστικές περιοχές, οικοδομείται χωρίς πολεοδομικό σχέδιο, άναρχα, χωρίς δρόμους και υποδομές με πολλαπλές συνέπειες στο περιβάλλον και τους πολίτες ( περιβαλλοντικές, λειτουργικές, οικονομικές και ασφάλειας).
Εάν μετά την εμπειρία από την πυρκαγιά – τραγωδία στο Μάτι και τους 100 νεκρούς, που στο μεγαλύτερο μέρος της οφείλεται στους αδιέξοδους στενούς δρόμους χωρίς πρόσβαση προς τη θάλασσα ή άλλα σημεία διαφυγής, δεν αλλάξουμε κάτι σε αυτό το πολεοδομικό χάος, πότε θα το αλλάξουμε;
Η άναρχη δόμηση χωρίς σχέδιο είναι ασύμβατη με τη βιωσιμότητα και την προστασία περιβάλλοντος.
Τα προβλήματα της εκτός σχεδίου δόμησης και της εξ’ αυτής διασποράς της δόμησης στην ύπαιθρο είναι πολλά. Διαμορφώνονται οικισμοί χωρίς κανόνες, χωρίς υποδομές αντίθετα σε κάθε πολεοδομική μεθοδολογία και λογική. Οι κάτοικοι αυτών των χαοτικών οικισμών στερούνται των πλεονεκτημάτων που προσφέρουν ο αστικός σχεδιασμός και οι κοινόχρηστοι χώροι ενός πολεοδομικού σχεδίου.
Πολύ σημαντικό ζήτημα για τους εκατοντάδες οικισμούς χωρίς σχέδιο είναι η τρωτότητα και οι επικίνδυνες καταστάσεις πυρκαγιών των τελευταίων ετών, γιατί δεν υπάρχουν οδεύσεις διαφυγής προς τη θάλασσα ή άλλους ανοιχτούς και ασφαλείς κοινόχρηστους χώρους.
ΟΙ Οικολόγοι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε: Τη σταδιακή αντικατάσταση της εκτός σχεδίου δόμησης με ένα εθνικό σχέδιο που θα δημιουργηθεί με την συμμετοχή των Περιφερειών και των Δήμων. Αυτό το σχέδιο δεν θα είναι μία οριζόντια λύση για όλη τη χώρα, θα εναρμονίζεται με το εθνικό χωροταξικό σχέδιο και τα τοπικά περιβαλλοντικά και παραγωγικά δεδομένα.
Β. Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΑΣΗ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΟΛΕΩΝ (κυρίως Αθήνας, Θεσσαλονίκης , Πειραιά, Πάτρας ).
Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι το κέντρο της Αθήνας και των άλλων πόλεων της χώρας γηράσκει και υποβαθμίζεται. Ο κακός πολεοδομικός σχεδιασμός των προηγούμενων δεκαετιών ( πριν το νόμο 1337/ 1983 του Αντώνη Τρίτση) και η σχετική εγκατάλειψη, δημιούργησε συνθήκες ασφυκτικές στα κέντρα των πόλεων, συνθήκες που επηρέασαν και επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα ζωής και την ασφάλεια των πολιτών της.
Η απουσία χώρων πρασίνου, ασφαλών διαδρομών για περπάτημα και ποδήλατο, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, το προβληματικό δίκτυο μέσων μαζικής μεταφοράς, αλλά και η αισθητική υποβάθμιση είναι ορισμένα μόνο από τα χαρακτηριστικά που έχουν οι πόλεις.
Στα αρνητικά έρχεται να προστεθεί η γήρανση ενός σημαντικού αριθμού κτηρίων στο κέντρο, πολλά από τα οποία είναι ακατοίκητα και χρήζουν στατικής αποκατάστασης και σχεδόν όλα αναβάθμιση της ενεργειακής τους συμπεριφοράς .
Ειδικά τα κέντρα των πόλεων, όπως της Αθήνας, έχουν δομηθεί μεταπολεμικά με βάση το ΓΟΚ (Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό) του 1955, που προέβλεπε ποσοστό ακάλυπτων επιφανειών..
Ο μέσος όρος ακάλυπτης επιφάνειας των οικοπέδων στο Δήμο Αθηναίων είναι περίπου 23%. Οι ακάλυπτοι αυτοί χώροι με τον ίδιο κανονισμό τοποθετούνταν στο πίσω μέρος των οικοπέδων και διαμόρφωναν «πηγάδια» στο κέντρο των οικοδομικών τετραγώνων, χωρίς δυνατότητα κυκλοφορίας του αέρα, αφού δεν επικοινωνούσαν με τους δρόμους και τους κοινόχρηστους χώρους.
Το πράσινο αποτελεί ένα πολύ μικρό μέρος της επιφάνειας των οικοπέδων και γενικά της πόλης.
Ο όγκος και η μάζα των κτηρίων από μπετόν αρμέ είναι ένας τεράστιος συσσωρευτής θερμότητας, ότι χειρότερο για την επιβίωση στο κέντρο της πόλης τα καλοκαίρια.
Το φαινόμενο αυτό θα αυξάνεται με την προβλεπόμενη αύξηση της θερμοκρασίας, συνεπεία της κλιματικής αλλαγής.
Επειδή αποτελεί πολεοδομικό παραλογισμό το κέντρο της πόλης να υποβαθμίζεται, ενώ έχουμε μια διαρκή μετακίνηση και οικοδομική ανάπτυξη προς τα προάστια, αποτελεί επιτακτική ανάγκη να αντιστρέψουμε αυτή την κίνηση από τα προάστια προς το κέντρο.
Η πρωτεύουσα της χώρας έχει το μικρότερο ποσοστό πρασίνου από όλες τις πρωτεύουσες της Ευρώπης ανά κάτοικο. Αυτό σημαίνει ότι για να αποκτήσει η Αθήνα μια κανονικότητα σε ότι αφορά το πράσινο, θα πρέπει να πολλαπλασιαστεί η επιφάνεια πρασίνου.
Γ. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ και αναγκαίες επεμβάσεις για πρασίνισμα των πόλεων.
Η κλιματική κρίση επιβάλλει μεγάλες αλλαγές στην Αθήνα και σε άλλες πυκνοδομημένες πόλεις της Ελλάδας.
Η επιβίωση ειδικά τα καλοκαίρια στο κέντρο της πόλης θα γίνεται συνεχώς πολύ χειρότερη, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών.
Το φαινόμενο αυτό θα αυξάνεται με την προβλεπόμενη αύξηση της θερμοκρασίας της γης εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και σύμφωνα με τους ειδικούς η αύξηση αυτή θα είναι πολλαπλάσια στις πυκνοδομημένες αστικές περιοχές.
Οι ειδικοί αναφέρουν ότι όταν έχουμε γενική αύξηση της της θερμοκρασίας ( +1,5 βαθμούς C ), στα πυκνοδομημένα σημεία των πόλεων θα έχουμε(+ 5,0 βαθμούς C ). Η λύση είναι η αύξηση του πράσινου, διάσπαρτου στην πόλη με πράσινους διαδρόμους, όπως προβλέπονταν από τα ρυθμιστικά σχέδια.
Οι Οικολόγοι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε σχέδια αναπλάσεων στα κέντρα των πόλεων αυξάνοντας (υπερδιπλασιάζοντας σε μερικές περιπτώσεις) το πράσινο με ανασχεδιασμό , που θα υλοποιείται σε ένα μέσο- μακροπρόθεσμο πρόγραμμα.
Απαιτείται ένα τολμηρό σχέδιο και μελετημένες επεμβάσεις σε ευρύτερες περιοχές πολλών οικοδομικών τετραγώνων. Στο σχέδιο αυτό προφανώς θα προβλέπονται και κατεδαφίσεις κτηρίων. Χρειάζονται άλλοι όροι δόμησης, ώστε κάθε προβληματική πόλη, όταν τα κτήρια γεράσουν, να μην δομηθεί με τους ίδιους ξεπερασμένους όρους του παρελθόντος. Ο ρόλος του κράτους και ιδιαίτερα της αυτοδιοίκησης ( Δήμων και Περιφερειών) στον επανασχεδιασμό και υλοποίηση είναι αναντικατάστατος.
Δ. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΕΚΤΑΣΕΙΣ
ΚΤΗΡΙΟΔΟΜΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ – ΠΟΛΕΟΔΟΜΗΣΗ
Οι αρχές και οι κανονισμοί με τους οποίους κατασκευάζουμε τα κτήρια στην Ελλάδα καθώς και οι κανόνες τοποθέτησης αυτών στον αστικό χώρο (πολεοδόμηση) δημιουργήθηκαν κατά κύριο λόγο μέσα στον 20ο αιώνα και βασίζονται στη φτηνή παροχή ενέργειας από υδρογονάνθρακες. Πρόκειται δηλαδή για μια «δομική κουλτούρα των ορυκτών καυσίμων» που ελάχιστα λαμβάνει υπόψη τους φυσικούς πόρους και τη βιωσιμότητα των κατασκευών.
Επειδή ο κτιριακός τομέας στην Ελλάδα καταναλώνει πάνω από το 1/3 της συνολικής τελικής ενέργειας της χώρας, είναι προφανές ότι απαιτούνται εδώ δραστικές ενέργειες προς την κατεύθυνση της εξοικονόμησης ενέργειας, της λειτουργικότητας και της υγιεινής των κτηρίων και των πόλεων. Αν και οι απαιτήσεις για μια «οικολογική δόμηση και πολεοδόμηση» είναι γνωστές εδώ και δεκαετίες (αν όχι για χιλιετίες, οι Αρχαίοι Έλληνες ακολουθούσαν βασικές αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής), η επίσημη πολιτεία συνεχίζει να αγνοεί αυτές τις απαιτήσεις και περιορίζεται σε προγράμματα βελτίωσης της θερμομόνωσης κελύφους των κτιρίων.
Ως ΟΠ προτείνουμε να ενσωματωθούν στους κτηριοδομικούς και πολεοδομικούς κανονισμούς μια σειρά προδιαγραφών που ευνοούν τον οικολογικό σχεδιασμό :
Σε κάθε πολεοδόμηση, όπως και σε κάθε κτήριο να τίθενται υποχρεωτικά κριτήρια βιοκλιματικού σχεδιασμού ( προσανατολισμός, άνεμοι, φύτευση κ.λ.π.).
Ε. Ο χώρος ωσ οικοσύστημα – βιώσιμη διαχείριση της γης.
Η οικολογική οπτική γύρω από τον χαρακτήρα του υλικού ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (δηλαδή ως γεωργική γη, αστικά κέντρα και παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον, χρήσεις γης και οικιστικός χώρος) θεμελιώνεται στην παραδοχή του χώρου ως οικοσύστημα, ως μοναδική και αναγκαία συνθήκη για την διασφάλιση βιωσιμότητας.
Η οικολογική προσέγγιση βασίζεται σε μια σειρά αρχών και αξιών, όπως:
- «Μέτρο» και κατά συνέπεια «οικονομία κλίμακας» ή «οικονομία των ορίων», με την έννοια της ορθολογικής διάκρισης μεταξύ αναγκών και μεθόδων οργάνωσης, έτσι ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες όλων με την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση πόρων.
- «Αναδιοργάνωση», ή επαναπροσδιορισμός οικονομίας, δομών και διαδικασιών, ως προς τις υιοθετούμενες αξίες.
- «Αναδιανομή» πόρων, σχέσεων και δικαιωμάτων.
- «Τοπικοποίηση», ή εστίαση δράσεων και δραστηριοτήτων σε τοπικό επίπεδο.
- «Μείωση» της κατανάλωσης πόρων και δραστηριοτήτων καθώς επιδιώκεται ισορροπία μεταξύ του φυσικού, του κοινωνικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.
- «Επανάχρηση» και «επανάκτηση» αντί της συνεχούς επέκτασης ή και συσσώρευσης.
Ζ. Βιώσιμες Χρήσεις Γης & Οικολογική Χωροταξία
Από τη σκοπιά της βιώσιμης οπτικής των χρήσεων γης, οι Οικολόγοι ΠΡΑΣΙΝΟΙ στοχεύουν και αγωνίζονται για έναν οικολογικό προγραμματισμό και σχεδιασμό του χώρου. Αυτή η «οικολογική χωροταξία» περιλαμβάνει την χωροταξία των πόρων, των κοινοτήτων , των ανθρωπογενών παρεμβάσεων και τη διαχείριση των οικιστικών του συνόλων – αστικών και μη αστικών ακολουθώντας τους βιο-φυσικούς κανόνες και τα βιώσιμα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου πληθυσμού.
Για τον οικιστικό χώρο οι Οικολόγοι ΠΡΑΣΙΝΟΙ θεωρούν επείγουσα και αναγκαία τη διάρθρωση πολιτικών που στοχεύουν σε έναν αυτό-βιώσιμο οικιστικό χώρο μηδενικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί κυρίως μέσω της μέγιστης δυνατής μείωσης της ζήτησης πόρων-ενέργειας και των αποβλήτων που παράγει, και με εργαλεία την :
– Aναβάθμιση του οικολογικού και κατ’ επέκταση του ενεργειακού ισοζυγίου του υπάρχοντος κτιριακού δυναμικού, υποστήριξη εφαρμογών για «πράσινα δώματα», υποστήριξη οικολογικών , υλικών και τεχνολογιών.
– Προοδευτική μετατροπή των οχημάτων ιδιοκτησίας του δημοσίου, από βενζινοκίνητα ή πετρελαιοκίνητα σε ηλεκτροκινούμενα.
– Οργάνωση διαδρομών αποκλειστικής κυκλοφορίας συλλογικών, οικολογικών μέσων μεταφοράς, αυτοκίνησης, ποδηλατοδρόμων, πεζοδρόμων και ενός περιφερειακού δικτύου σημείων στάθμευσης.
– Πεζοδρόμηση του κέντρου και δημιουργία δικτύου πεζοδρόμων μεταξύ των σημαντικότερων σημείων δημόσιου ενδιαφέροντος και των περιοχών μεταξύ τους.
– Δημιουργία δικτύου κυκλοφορίας ΑΜΕΑ σε όλη την έκταση του οικιστικού χώρου.
– Έμφαση στην αποκλειστική κυκλοφορία δημοτικών, οικολογικών, μέσων μεταφοράς στο κέντρο του οικιστικού χώρου.
– Την προοδευτική μετάλλαξη του τοπικού παραγωγικού- καταναλωτικού κύκλου στα πλαίσια των αρχών της «κατανάλωσης εγγύτητας».
Η . ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ – διατηρητέα κτήρια
Ο όρος Πολιτιστική Κληρονομιά περιλαμβάνει τον απτό πολιτισμό ( κτίρια, μνημεία, τοπία, βιβλία, έργα τέχνης και τεκμήρια), τον άυλο πολιτισμό ( λαογραφία, παραδόσεις, γλώσσα ) και τη «φυσική» κληρονομιά, που περιλαμβάνει σημαντικά πολιτιστικά τοπία και τη βιοποικιλότητα.
Η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί τη συλλογική συνείδηση της κοινωνίας μας . Υπάρχει παγκόσμια δραστηριοποίηση για τη διατήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, τα πορίσματα του Συνεδρίου για την προστασία του Παγκόσμιου Πολιτισμού και της Φυσικής Κληρονομιάς υιοθετήθηκαν κατά τη Γενική Διάσκεψη της UNESCO το 1972.
Έτσι έγινε δυνατό να καταγραφούν ως σήμερα, 1073 μνημεία της παγκόσμιας Κληρονομιάς χαρακτηρισμένα από την UNESCO .
Ως τον Ιούνιο του 2014, η Σύμβαση για την Παγκόσμια Κληρονομιά είχε επικυρωθεί από 191 κράτη μέλη.
Δυστυχώς στη χώρα μας, υπάρχει σοβαρή έλλειψη στο νομικό πλαίσιο και κυρίως στους μηχανισμούς ελέγχου με αποτέλεσμα να ΄καταρρέουν ή να κατεδαφίζονται πολλά διατηρητέα κτήρια.
Την περίοδο της συμμετοχής των Οικολόγων πράσινων στην κυβέρνηση και ειδικά τα έτη 2018-2019 έγινε διυπουργική επιτροπή για την καταγραφή και προστασία όλων των διατηρητέων κτηρίων στην Ελλάδα, γιατί υπήρχαν χωριστοί κατάλογοι σε τέσσερα υπουργεία. Υπάρχουν πολλά κτήρια με ιδιαίτερη ιστορική, αρχιτεκτονική και πολιτιστική αξία. Φυσικά περιλαμβάνονται και οι περιοχές NATURA , οι Εθνικοί δρυμοί και τα Εθνικά Πάρκα. Οι υγρότοποι Ramsar και τα μνημεία της φύσης.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Να υπάρξει Συμφωνημένη Εθνική Στρατηγική μέσα από ένα Εθνικό Συμβούλιο διατήρησης και αποκατάστασης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ώστε να αποφευχθούν στο μέλλον απρέπειες όπως η καταστροφή των ιστορικών κέντρων όλων των μεγάλων πόλεων στην πατρίδα μας.
Να συνεχιστεί η ηλεκτρονική καταγραφή σε ενιαίο κατάλογο όλων των διατηρητέων κτηρίων της χώρας (από τη διυπουργική επιτροπή 2018- 2019 ) και να διαμορφωθεί νέο νομικό πλαίσιο και χρηματοδοτήσεις για την αποκατάσταση και αξιοποίησή τους.
