ΠΥΡΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ, 2022
Ξεν. Ζήσης, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, 08.03.2022
Κάθε πόλεμος, έστω και συμβατικός χωρίς πυρηνικά, είναι τραγικός. Συνήθως γι αυτούς που δεν φταίνε απευθείας σε τίποτε, παρά μόνο στο ότι ίσως αδιαφόρησαν για τα κοινά όσο ακόμη υπήρχε η ειρήνη. Μερικές φορές και γι αυτούς που πάσχισαν για την ειρήνη. Οι πόλεμοι που βίωσε η Ευρώπη τα τελευταία 100 χρόνια ήταν συμβατικοί και είχαν δεκάδες εκατομμύρια θύματα.
Με τον πόλεμο στην Ουκρανία, εκτός των άλλων φόβων που δημιουργούνται, υπάρχει και μια γενική ανησυχία για τα πυρηνικά εργοστάσια της χώρας.
Υπάρχει κίνδυνος να περάσουμε από το συμβατικό στον πυρηνικό όλεθρο ? Ξεχνώντας προς στιγμή την τεχνική μου ιδιότητα, θα απαντούσα ότι μέχρι τώρα η ανθρωπότητα αποδείχθηκε ανίκανη να διαχειριστεί τον πλανήτη και την υπεροχή της, οπότε η γενική και μονολεκτική απάντηση στο ερώτημα είναι ΣΑΦΩΣ ΝΑΙ.
Για όσους θέλουν περισσότερες λεπτομέρειες μπορούν να διαβάσουν και το υπόλοιπο άρθρο.
Α) Τι χώρα είναι η Ουκρανία
Η Ουκρανία είναι μια χώρα με έκταση λίγο πάνω από 600.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα (km2) και πληθυσμό αρκετά πάνω από 40 εκατομμύρια κατοίκους, είναι δηλαδή χονδρικά τέσσερις Ελλάδες. Μέχρι το 1990 ανήκε στην ΕΣΣΔ και μετά έγινε ανεξάρτητη χώρα, όπως και οι περισσότερες που συγκροτούσαν το μπλόκ της ΕΣΣΔ. Ως προς τον πληθυσμό τους, ιστορικά έχει μεγάλη συγγένεια με τους Ρώσους, Ουκρανοί και Ρώσοι θεωρούνται απόγονοι του κράτους των Ρως. Αν και εθνολογικά είναι δύσκολος ο διαχωρισμός των δύο αυτών λαών, θεωρείται ότι σήμερα στην Ουκρανία το 80% των κατοίκων είναι «ουκρανικής καταγωγής» και το 20% «ρωσικής». Οι ομοιότητες σε όλα τα επίπεδα είναι μεγάλες. Θρησκευτικά οι περισσότεροι δηλώνουν χριστιανοί και αρκετοί δηλώνουν άθρησκοι. Το πολίτευμά της είναι θεωρητικά η Προεδρική Δημοκρατία, αλλά είναι εμφανές ότι δεν έχει καμιά παράδοση στις δημοκρατικές διαδικασίες, κατατάσσεται στις πιο διεφθαρμένες χώρες της Ευρώπης. Έχει σημαντική βιομηχανική και γεωργική παραγωγή, αλλά το εισόδημα των κατοίκων είναι περίπου το μισό των από την κρίση εξερχομένων Ελλήνων.
Β) Τα πυρηνικά εργοστάσια της Ουκρανίας
Η Ουκρανία, αν και έχει δική της παραγωγή σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό (80%) από τις εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία. Για την ηλεκτροπαραγωγή της διαθέτει πολλούς πυρηνικούς σταθμούς, όλοι κατασκευασμένοι κατά την περίοδο που ανήκε στην ΕΣΣΔ. Συγκεκριμένα, διαθέτει 15 πυρηνικούς αντιδραστήρες εν λειτουργία κατανεμημένους σε 4 εργοστάσια σε όλη την χώρα. Ακόμη έχει 4 αντιδραστήρες που έχουν διακόψει τη λειτουργία τους από το 1986 (στο Prypiat, μετά το ατύχημα στο Chernobyl) και άλλους δύο υπό κατασκευή ή καλύτερα αφημένους στην τύχη τους. Το μεγαλύτερο πυρηνικό εργοστάσιο της βρίσκεται κοντά στην πόλη Saporischschja (δεν τολμώ να το προφέρω στα ελληνικά, 7 σύμφωνα στη σειρά … ) με 6 αντιδραστήρες του 1 GW ο καθένας, είναι δηλαδή το μεγαλύτερο πυρηνικό εργοστάσιο της Ευρώπης. Να θυμίσουμε ότι αντίστοιχου μεγέθους ήταν και το πυρηνικό εργοστάσιο στο Daiichi της Ιαπωνίας (Φουκοσίμα) που καταστράφηκε το 2011 μετά από μεγάλο σεισμό.
Εν πάση περιπτώσει, τα πυρηνικά εργοστάσια της Ουκρανίας θεωρητικά μπορούν να τροφοδοτήσουν ηλεκτρικά σχεδόν όλη την χώρα και σίγουρα θα έφταναν και περίσσευαν για να καλύψουν τις ηλεκτρικές ανάγκες της Ελλάδας. Πάντως, η οικονομική καταστροφή που έφερε το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ αποτέλεσε καταλύτη για την πτώση της ΕΣΣΔ αλλά και για την μετέπειτα οικονομική δυσπραγία της Ουκρανίας.
Γ) Συνιστούν Κίνδυνο για την Ευρώπη τα πυρηνικά της Ουκρανίας ?
Εάν είμαι μέλος των Οικολόγων Πράσινων και ακόμη αναρωτιέμαι, αν έστω και ένα πυρηνικό εργοστάσιο αποτελεί κίνδυνο για την κοινωνία, μάλλον πρέπει να αρχίσω εντατικά μαθήματα οικολογίας. Τα πυρηνικά εργοστάσιο αποτελούν μόνιμο κίνδυνο της ανθρωπότητας, το Οικολογικό Κίνημα δομήθηκε πάνω στο αντιπυρηνικό κίνημα.
Το ορθό ερώτημα είναι, αν τα πυρηνικά εργοστάσια της Ουκρανίας δημιουργούν τώρα με τον πόλεμο έναν πιο ιδιαίτερο κίνδυνο, για τον οποίο πρέπει να ανησυχού-με ιδιαίτερα και να λαμβάνουμε τα μέτρα μας.
Η απάντηση στο δεύτερο (αν πρέπει να προετοιμαστούμε) είναι ΟΧΙ. Σε περίπτωση που συμβεί εν μέσω πολέμου ατύχημα σε ένα εργοστάσιο της Ουκρανίας, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε, εκτός ίσως από αυτά τα σύντομα που θέλαμε να κάνουμε στη ζωή μας και δεν προκάναμε ως τώρα (να επισκεφτούμε το Λευκό Πύργο, να σπάσουμε για μερικές μέρες τη δίαιτά μας, να πάμε διακοπές στην Πελοπόννησο, να δούμε τον Τιτανικό κλπ). Η διασπορά ραδιενέργειας θα είναι τόσο μεγάλη και τόσο έντονη (πχ από το εργοστάσιο Saporischschja θα είναι σαν να σκάνε 6 Τσερνόμπιλ ταυτόχρονα) που θα καταστρέψει άμεσα και έμμεσα όλη την Ευρώπη και σημαντικό μέρος του πλανήτη. Ο ανθρώπινος πολιτισμός θα είναι πολύ διαφορετικός μετά από ένα τέτοιο συμβάν. Επομένως, μην κάνετε καμιά προετοιμασία, μην αγοράζετε ιώδιο, μην κατασκευάζετε καταφύγιο. Είναι αδύνατο να επιζήσετε σε ραδιενεργό περιβάλλον για μισό αιώνα.
Τώρα, στην ερώτηση αν πρέπει να ανησυχούμε περισσότερο για τα πυρηνικά της Ουκρανίας τώρα που έχει πόλεμο, η απάντηση είναι ΝΑΙ. Ως οικολογικό κίνημα φωνάζουμε εδώ και δεκαετίες ότι το ρίσκο που παίρνει η ανθρωπότητα θέτοντας σε λειτουργία πυρηνικούς αντιδραστήρες είναι τεράστιο. Αλλά τα συστήματα των «ελεύθερων αγορών» νοιάζονται μόνο για κέρδη και ζημίες.
Τι μπορεί να συμβεί, λοιπόν, στα πυρηνικά εργοστάσια αυτής της κατατρεγμένης και νεόδμητης χώρας ?
Τσερνομπιλ
Από τον Πυρηνικό Σταθμό Τσερνομπιλ ΔΕΝ περιμένω σοβαρές επιπτώσεις. Υπέστη πυρηνική έκρηξη και το 99% της ραδιενέργειάς του εκτονώθηκε (στα κεφάλια των Ουκρανών, των Ρώσων, των υπόλοιπων Ευρωπαίων και Ελλήνων το 1986). Εκτός από τον πυρηνικό αντιδραστήρα Νο 4 που καταστράφηκε ολοσχερώς, οι άλλοι τρεις πυρηνικοί αντιδραστήρες του Prypiat έχουν σβήσει από τότε (πάνε 35 χρόνια) και ψύχονται διαρκώς (χρειάζονται δεκαετίες για να σβήσουν εντελώς). Πάνω από τον κατεστραμμένο αντιδραστήρα έχει κατασκευαστεί ένα τσιμεντένιο κέλυφος (σαρκοφάγος λέγεται) πάχους αρκετών μέτρων που θα προστατεύει τη χώρα τους επόμενους αιώνες από την απομένουσα ακτινοβολία. Κόστισε μερικά δις και ένα μέρος αυτών καταβλήθηκε από την ΕΕ. Συνήθως στους πυρηνικούς σταθμούς υπάρχουν και πυρηνικά απόβλητα (χρησιμοποιημένο καύσιμο). Αν μείνουν όλα τα προηγούμενα χωρίς ρεύμα για πολλές μέρες ή βδομάδες, θα ανέβει ίσως η θερμοκρασία τους και ίσως να υπάρξει κάποια ρηγμάτωση, όμως πυρηνική έκρηξη ΔΕΝ μπορεί να γίνει. Με πολύ πολύ μικρή πιθανότητα μπορεί να γίνει μια θερμική έκρηξη μικρής εμβέλειας που όμως μπορεί να επηρεάσει και να πανικοβάλει μια περιοχή μέχρι το Κίεβο. Η Ελλάδα σε γενικές γραμμές δεν θα επηρεαστεί.
Τα υπόλοιπα που λέει αυτές τις μέρες η Ουκρανική Κυβέρνηση είναι πολιτική, αέρας κοπανιστός. Δεν είμαι καν σίγουρος ότι έχει σταματήσει πλήρως η ηλεκτρική τροφοδοσία του σταθμού, οι Ρώσοι χαζοί δεν είναι, αν γίνει έστω και η μικρή διαρροή, θα πρέπει να αποχωρήσουν, δεν τους συμφέρει. Δηλαδή, ακόμη και να έχει γίνει διακοπή, θα φροντίσουν να την επαναφέρουν, έχουν εμπειρία στα ατυχήματα και τις επισκευές αυτοί. Βεβαίως σε καιρό πολέμου γίνονται και λάθη, αλλά στην περίπτωση του Τσερνομπιλ δεν θα τα πληρώσουμε ακριβά.
Πυρηνικοί Σταθμοί εν λειτουργία
Από τους άλλους πυρηνικούς σταθμούς της Ουκρανίας, ο κίνδυνος είναι τεράστιος. Όχι αν βομβαρδιστούν ή αν πάρουν φωτιά, αλλά αν διακοπεί όντως το ηλεκτρικό δίκτυο της περιοχής τους. Ακόμη κι αν κατορθώσουν οι τεχνικοί τους να τα θέσουν σε διαδικασία σβέσης άμεσα, θα χρειαστούν το 100% της ψυκτικής ισχύος για μερικούς μήνες και σημαντική ισχύ ψύξης για 30 – 40 χρόνια. Ακούγεται τρελό, αλλά έτσι είναι. Ίσως να διαβάσατε πρόσφατη εκτίμηση της εταιρείας που ασχολείται με την εξουδετέρωση του πυρηνικού εργοστασίου στη Φουκοσίμα της Ιαπωνίας, ότι μέχρι το 2060 ελπίζει να θέσει σε ασφαλή σβέση τους τρεις αντιδραστήρες που έσκασαν το 2011 !
Ο πραγματικός κίνδυνος, το επαναλαμβάνω, είναι η κατάρρευση του ηλεκτρικού δικτύου γύρω από τα πυρηνικά εργοστάσια της Ουκρανίας. Τα εφεδρικά συστήματα ψύξης (ντιζελογεννήτριες, συσσωρευτές κλπ) θα αντέξουν το πολύ ένα μήνα. Μετά ΜΠΟΥΜ ΟΣΟ 6 ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ. Σε καιρό ειρήνης, εάν υπάρξει τέτοιο πρόβλημα, αυτό που συνήθως γίνεται είναι να δημιουργείται ένα τοπικό ηλεκτρικό δίκτυο που τροφοδοτεί τα συστήματα ψύξης του πυρηνικού αντιδραστήρα. Αλλά σε περίπτωση πολέμου, είναι αυτό εφικτό, όταν βομβαρδίζονται αδιάκριτα οι υποδομές της χώρας ? Μάλλον όχι.
Υπάρχει επιπλέον και το εξής πρόβλημα : οι ρωσικοί πυρηνικοί αντιδραστήρες λειτουργούν κανονικά εφόσον τηρείται μια μεγάλη σειρά προϋποθέσεων, αλλιώς, με την απώλεια και μόνο μιας προϋπόθεσης πέφτουν σε αστάθεια και ακολουθεί ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΕΚΡΗΞΗ.
Αντιθέτως, οι Δυτικοί Αντιδραστήρες λειτουργούν μόνο όταν ισχύουν όλες οι προϋποθέσεις, αλλιώς πέφτουν από τη φύση τους (δεν χρειάζεται καν αυτοματισμός) σε διαδικασία σβέσης.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν εκρήγνυνται, στη Φουκοσίμα πχ έσκασαν 3 αντιδραστήρες από ΘΕΡΜΙΚΗ έκρηξη (και όχι πυρηνική). Γιατί ? Αυτό που έγραψα προηγουμένως : χρειάζονται ψύξη για μεγάλο χρονικό διάστημα, διότι ακόμη και σβησμένοι παράγουν τεράστια ποσότητα θερμότητας, γίνονται μια τεράστια χύτρα ξεχασμένη στο ηλεκτρικό μάτι.
Δ) Συμπέρασμα
Αν ακούσω ότι διακόπηκε πλήρως η ηλεκτρική τροφοδοσία σε περιοχή γύρω από κάποιο ενεργό πυρηνικό εργοστάσιο της Ουκρανίας, εγώ θα πάρω την οικογένεια και θα πάω στην Κρήτη για διακοπές. Αν μέσα στις δύο εβδομάδες των διακοπών μας κατορθώσουν να επαναφέρουν το δίκτυο στην Ουκρανία, είμαστε ΟΚ, θα έχουμε κάνει τις φετινές μας διακοπές. Αν δεν μπορέσουν να επαναφέρουν το δίκτυο, τότε θα είναι σίγουρα οι τελευταίες διακοπές της ζωής μας.
Έτσι είναι δυστυχώς. Τα πυρηνικά είναι το Κουτί της Πανδώρας, άπαξ και άνοιξε, (=άπαξ και μπήκαν σε λειτουργία), δεν υπάρχει επιστροφή. Θα πρέπει να επιτηρούνται για αρκετούς αιώνες, ίσως και χιλιετίες, για να μην βγάλουν το θυμό τους στον υπερόπτη άνθρωπο που τα έφτιαξε νομίζοντας ότι είναι Θεός.
Αυτή είναι, δυστυχώς, η τεχνολογία που πλέον η ΕΕ θέλει να την εντάξει στα μεταβατικά καύσιμα για να αποκτήσει ενεργειακή επάρκεια και απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο.
Πριν πολλά χρόνια, παρακολουθώντας μια συνέντευξη ενός πρώην διευθυντή της CIA σε γερμανικό κανάλι, άκουσα τρία σημαντικά πράγματα :
το ένα είναι ότι οι ΗΠΑ δεν θέλουν «να δημιουργούν καταστάσεις» αλλά «να εκμεταλλεύονται καταστάσεις». Γιατί το πρώτο είναι πολύ ακριβό και ενδεχομένως να ξεπερνάει τον προϋπολογισμό της Υπηρεσίας αυτής. Εάν δεν παρουσιαστούν «ευνοϊκές καταστάσεις» για να κάνουν τη δουλειά τους, τις υποδαυλίζουν (χρησιμοποίησε τη λέξη triggering).
Το δεύτερο είναι ότι σχεδιάζουν την εξωτερική πολιτική σε βάθος 20ετίας ή 30ετίας, αυτά που σήμερα βλέπουμε έχουν οργανωθεί εδώ και 20 χρόνια τουλάχιστον. Σε αντίθεση, η ΕΕ σχεδιάζει σε βάθος 5ετίας, το πολύ 8ετίας.
Το τρίτο είναι πόσο σοβαρά λογαριάζουν οι ΗΠΑ τις αντιδράσεις του κόσμου, την εξέγερση, την αντίδραση, την ανυπακοή. Ίσως επειδή κι αυτό είναι πολύ ακριβό για την εφαρμογή των σχεδίων τους.
Για τα δύο πρώτα δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε. Για το τρίτο όμως μπορούμε. Θεωρώ ότι ο καπιταλισμός έχει ξεσαλώσει και κάνει ότι θέλει, επειδή το παγκόσμιο ειρηνικό κίνημα βρίσκεται σε ύφεση, έχει κοιμηθεί. Νομίζω πως ήρθε η ώρα (αργήσαμε κιόλας) να αρχίσουμε να οργανωνόμαστε, να αντιδρούμε, να γινόμαστε ενεργοί πολίτες. Ας μη θεωρούμε ότι το σύστημα των ελεύθερων αγορών μπορεί να αυτορυθμιστεί, η ιστορία έχει δείξει ακριβώς το αντίθετο. Σήμερα αυτό το σύστημα νιώθει παντοδύναμο και λειτουργεί κυριαρχικά στον πλανήτη χωρίς όμως να αντιλαμβάνεται ότι οδηγείται στην καταστροφή, ακριβώς επειδή δεν γνωρίζει από όρια. Αν το αφήσουμε όμως, θα πάρει μαζί του και μερικά δισεκατομμύρια ανθρώπους, αν όχι όλα τα θηλαστικά του πλανήτη.
Εν τέλει, δεν χρειάζεται να ανησυχούμε για τα πυρηνικά της Ουκρανίας, αφού δεν μπορούμε να κάνουμε τώρα τίποτε. Αυτό που πρέπει να μας απασχολεί είναι η γενικότερη πολιτική μας εγρήγορση, ιδιαίτερα σε περιόδους ειρήνης.
