Θεσ/νίκη, 16.03.2022.
Ο τρόπος που σκεφτόμαστε – εμείς και οι άλλοι
Ο τρόπος που σκεφτόμαστε σήμερα είναι αποτέλεσμα των πληροφοριών που επεξεργαστήκαμε έως τώρα στη ζωή μας. Σε εποχές που η διάδοση ανθρώπων και πληροφοριών ήταν δύσκολη και το μέσο προσδόκιμο ζωής ήταν κάτω από 40 χρόνια, δεν υπήρχε στον κόσμο η έννοια της σταθερότητας και της διεθνούς πολιτικής ορθότητας, όλα ήταν πολύ τοπικά και πρόσκαιρα, ακόμη και η ανθρώπινη ζωή. Αυτή η βραχυπρόθεσμη σκέψη ενισχυόταν από την κατά κανόνα επικράτηση μονοπρόσωπων καθεστώτων, οπότε κάθε σημαντική απόφαση λαμβανόταν από τον ένα αρχηγό με βάση τις τρέχουσες ψυχολογικές του διαθέσεις.
Όμως, για τη γενιά που μεγάλωσε στην Ευρώπη από το 1950 και μετά, που έζησε μια περίοδο με σχεδόν 70 συνεχή ειρηνικά χρόνια, η πολιτιστική και οικονομική σταθερότητα της Ευρώπης θεωρείται δεδομένη. Η ανθρώπινη ζωή και οι ατομικές – πολιτικές ελευθερίες αποτελούν υπέρτατες αξίες που ενσωματώθηκαν στον τρόπο σκέψης της για πολλές δεκαετίες. Για τη γενιά αυτή, ο πόλεμος σε ευρωπαϊκό έδαφος, όπως αυτός της Ουκρανίας, μεταξύ ανθρώπων με μεγάλη πολιτιστική, θρησκευτική και γενετική ομοιότητα με αυτήν των λαών της ΕΕ αποτελεί σοκ, παράνοια, έγκλημα. Τολμώ να συμπεριλάβω στους λαούς της ΕΕ και τις πολιτικές τους ηγεσίες, αφού λογοδοτούν περιοδικά, τουλάχιστον ανά 4ετία, στους λαούς – ψηφοφόρους τους.
Όμως για άλλους λαούς και για άλλους ηγέτες, ο πόλεμος συνεχίζει (απ΄ ότι αποδείχθηκε) να είναι ακόμη πιθανή επιλογή, από την οποία ευελπιστούν να αποκομίσουν κέρδη. Αυτό μπορεί και να αποτελεί κοινοτυπία, αφού ξέρουμε ότι ο πόλεμος είναι συνυφασμένος με την ανθρώπινη φύση και ότι όλοι οι πόλεμοι, ανεξάρτητα από το ιδεολογικό τους περιτύλιγμα, ξεκινάν με ενθουσιασμό και μεγάλες ελπίδες για απόκτηση εδαφών, επιρροής και πόρων. Βεβαίως αυτό που μετράει είναι πώς τελειώνουν οι πόλεμοι. Συνήθως άσκημα γι αυτούς που τους ξεκινάνε.
Αν θεωρήσουμε ότι οι συμμετέχοντες στον παρόντα διάλογο ανήκουν, ως σκέψη τουλάχιστον, στους λαούς της ΕΕ, σίγουρα έχουν αναρωτηθεί, τι είναι αυτό που ωθεί κάποιους ηγέτες να εμπλακούν σε (αδιανόητες για εμάς) αιματηρές πολεμικές επιχειρήσεις και γιατί κάποια στρώματα πληθυσμού τους υποστηρίζουν. Ο Χίτλερ για παράδειγμα, όταν ξεκίνησε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε εμφανώς τη στήριξη της πλειοψηφίας του γερμανικού λαού. Να υποθέσουμε τώρα το ίδιο και για τον Πούτιν ? Αν και εδώ αυτό που κυρίως ενδιαφέρει, είναι γιατί ο απλός κόσμος τάσσεται υπέρ του πολέμου. Έχει παραπλανηθεί ή έχει υποχρεωθεί ? Το θεωρώ πολύ απλοϊκό και γι αυτό ψάχνω μια πιο ικανοποιητική απάντηση.
Για τους άλλους, τους ηγέτες ή τους ολιγάρχες, η απάντηση είναι συνήθως ευκολότερη, αναφέρθηκε παραπάνω : follow the money.
Ψυχή των «ελεύθερων αγορών» είναι η επιτάχυνση και όχι η ταχύτητα, το τελικό αποτέλεσμα είναι όμως το μέγεθος
Ο κόσμος στις χώρες της ΕΕ ζει τα τελευταία 70 χρόνια σε ένα περιβάλλον με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Από τη μια έχουν επικρατήσει σχεδόν παντού οι κανόνες των «ελεύθερων αγορών», που μέσω του εμπορίου και των πολύπλοκων διεθνών οικονομικών σχέσεων και εξαρτήσεων (παγκοσμιοποίηση) επιβάλλουν την «παγκόσμια ειρήνη» (όλοι έχουν να χάσουν πολλά από μια πολεμική ανατροπή της ισχύουσας παγκόσμιας τάξης). Από την άλλη, η αποτελεσματικότητα της ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ των λαών της Δυτικής Ευρώπης (και ύστερα από το σοκ δύο παγκόσμιων πολέμων που ξεκίνησαν στο έδαφός της) ανέδειξε αρχές όπως η συνεργασία, η αξιοκρατία, η καταπολέμηση του ρατσισμού, η δικαιοσύνη, η ισότητα, η πρόνοια, η μόρφωση και η πληροφόρηση, η ασφάλεια, η εργασία, η διασκέδαση, οι ατομικές ελευθερίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα για τους αδύναμους κλπ και κατέστησε τη «Δυτική Ευρώπη» ιδιαίτερα ελκυστική. Η περιοχή των χωρών της ΕΕ έγιναν στον 20ο και 21ο αιώνα «η γη της επαγγελίας» για τους ανθρώπους όλου του κόσμου που ζουν κάτω από αυταρχικά καθεστώτα. Ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η Ιαπωνία, ούτε η Κίνα. Η Ευρώπη. Παρά την πολυπλοκότητα και την γραφειοκρατία της διοίκησής της. Έτσι πιστεύαμε ότι θα συνεχίσει η ιστορία και στο υπόλοιπο του αιώνα μας.
Πού «σκόνταψε» το πράγμα και φτάσαμε στον πόλεμο ?
Αρχικά να διευκρινιστεί ότι ο πόλεμος ξεκίνησε σε μια περιοχή «τα όρια της πολιτικής επιρροής της ΕΕ» και σε μια περίοδο που η ΕΕ είχε να αντιμετωπίσει αρκετά εσωτερικά προβλήματα, μεταξύ αυτών της εσωτερικής συνοχής και της υγειονομικής κρίσης. Αλλά, ως οικολόγοι τονίζαμε συνεχώς ότι, πέρα από τα παραπάνω προσωρινά ελπίζουμε ζητήματα, διατρέχουμε εδώ και δεκαετίες δύο πιο μακροχρόνιες και πιο σοβαρές κρίσεις, αυτήν της κλιματικής κρίσης και της υπερσυγκέντρωσης κεφαλαίου και εξουσίας σε λίγους ανθρώπους.
Και οι δύο κρίσεις ήταν απόρροια του τρόπου λειτουργίας της οικονομίας των ελεύθερων αγορών και του τρόπου ζωής των λαών που την ενστερνίσθηκαν, που βασίστηκε εν πολλοίς στα ορυκτά καύσιμα, στην φτηνή ενέργεια – την αφθονία. Έχουμε δηλαδή δύο κρίσεις που αποτελούν όψεις του ίδιου νομίσματος. Γιατί ακριβώς στο κέντρο της φιλοσοφίας αυτού του οικονομικού μοντέλου βρίσκεται η «αέναη ανάπτυξη». Κάθε επιχείρηση, κάθε Διοικητικό Συμβούλιο ΑΕ, κάθε ιδιοκτήτης εταιρείας έχει ως σταθερό και αταλάντευτο στόχο τη διαρκή αύξηση του κύκλου εργασιών και των κερδών του, η ισχυροποίηση στο χώρος “της αγοράς”. Δεν μπορεί να υπάρξει όριο σ΄ αυτό, γιατί αλλιώς θα το κάνει ο διπλανός, ο ανταγωνιστής και μέσα από τη μείωση κόστους λόγω μεγέθους – κλίμακας, θα οδηγήσει την στάσιμη εταιρεία στη διάλυση και τη χρεοκοπία. Όλοι, λοιπόν, μεγαλώνουν, ισχυροποιούνται, αλλά μερικοί μόνο επιβιώνουν. Σε ένα τέτοιο ανταγωνιστικό οικονομικό περιβάλλον, αυτό που μετράει ως διαδικασία είναι κυρίως ο ρυθμός μεγέθυνσης και δευτερευόντως το μέγεθος. Και η μεγέθυνση – επιτάχυνση χρειάζεται ενέργεια, πολλή ενέργεια, είναι απαράβατος κανόνας της Φυσικής. Το τελικό αποτέλεσμα είναι πάντως ανεπιθύμητο, ακόμη και για τους θεωρητικούς των νεοφιλελεύθερων : η δημιουργία, κυρίως στο χώρο της ενέργειας, εταιρειών παγκόσμιου μεγέθους με αντίστοιχα παγκόσμιες δυνατότητες επιρροής και σχεδόν μονοπωλιακά χαρακτηριστικά.
Μόνο που οι πόροι του πλανήτη είναι περιορισμένοι και δεν αρκούν για τη συνεχή και φρενήρη ανάπτυξη όλου αυτού του εξαιρετικά φιλόδοξου, και βίαιου θα τολμούσα να πω, οικονομικού κλάδου. Ήδη οι επιπτώσεις είναι εμφανείς και δημιουργούν τεράστια οικονομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Φτάσαμε στο όριο. Και πρέπει να πατήσουμε φρένο. Αλλά, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, δεν υπάρχει κανείς από τους επιχειρούντες στη θέση του οδηγού για να το πατήσει, το όχημα κινείται προ πολλού με αυτόματο πιλότο : το κέρδος. Χώρια που η «ευτυχία» των πολιτών των δυτικών χωρών έχει δομηθεί πάνω στην συνεχή ποσοτική βελτίωση και, ακόμη και μια σταθεροποίηση των απολαβών, θα έφερνε «αίσθημα δυσαρέσκειας» στις μάζες και σίγουρη αποτυχία των κυβερνώντων στις επόμενες εκλογές.
Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση αδιέξοδη και απόλυτα αντίθετη με την πράσινη σκέψη που λέει ότι το μικρό είναι όμορφο, το αποκεντρωμένο είναι ειρηνικό. Σε μια φάση όπου κανείς σχεδόν από τους συμμετέχοντες (εκτός από το παγκόσμιο πράσινο κίνημα) δεν είναι διατεθειμένο να επιβραδύνει, παρά το διαφαινόμενο γκρεμό στο βάθος του ορίζοντα.
Ε τότε, σε τι διαφέρουν οι δημοκρατίες από τις απολυταρχίες ? Τι νόημα έχει η Αριστερά και η Δεξιά ? Σχεδόν κανένα για την περίοδο που διανύουμε. Η μόνη διαφοροποιός πολιτική δύναμη στην περίοδο της πλανητικής ανεπάρκειας είναι το πράσινο κίνημα. Με έναν μυστηριώδη τρόπο έχει αναγνωρίσει ότι το όχημα πορεύεται χωρίς πιλότο.
Α πα πα πα πα !
Στις αστικές δημοκρατίες, έστω, ο κόσμος ψηφίζει και επηρεάζει
Και οι λαοί ? Αυτοί είναι αμέτοχοι ? Δεν συμμετέχουν, δεν μπορούν να πείσουν τους ηγέτες τους να αλλάξουν πορεία ? Στον Πόλεμο και στην Ειρήνη.
Είναι ουτοπικό να πιστεύουμε ότι όσα πέτυχε μέχρι τώρα το παρόν οικονομικό σύστημα (καπιταλισμός, ελεύθερες αγορές) το έκανε χωρίς τη συμμετοχή του κόσμου. Σίγουρα, για την έως τώρα επικράτηση του συστήματος, υπήρξαν και υπάρχουν αυταρχικά καθεστώτα, διαπλοκές, παραπληροφόρηση, χειραγώγηση, φτηνή προπαγάνδα, περίοδοι εξαναγκασμού και βίας. Όμως αυτό που το οδήγησε στην επιτυχία ήταν η αποτελεσματικότητά του και η σιωπηρή ή εμφατική αποδοχή του από τις πλειοψηφίες. Για την ισχυροποίηση της «ελεύθερης οικονομίας», που αποτελεί ένα κατ΄ εξοχήν μετρήσιμο σύστημα, απαιτείται ένα μέγεθος δύσκολα μετρήσιμο : η εμπιστοσύνη. Που υπάρχει, είναι εμφανής, γιατί για πρώτη φορά στη ιστορία της γης ζουν πάνω της μερικά δισεκατομμύρια θηλαστικά του ίδιου είδους με τέτοιο επίπεδο ζωής. Καταναλωτικό βέβαια, ίσως χωρίς ποιοτικό περιεχόμενο, αλλά ναι, ζουν με άνεση για 78 χρόνια κατά μέσο όρο. Σε ορισμένες μάλιστα περιοχές αυτού του συστήματος (ΕΕ, ΗΠΑ, Ιαπωνία κλπ) ισχύουν και τα ποιοτικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν. Ο κόσμος στις λεγόμενες «δυτικές χώρες» έχει ενσαρκώσει αυτόν τον τρόπο ζωής, με τα θετικά και αρνητικά του, και ουσιαστικά δεν μπορεί πνευματικά να αντιταχθεί στις επιλογές των ηγετών του. Αλλά και αντίστροφα, μια δημοκρατικά εκλεγμένη ηγεσία δεν μπορεί να λάβει αποφάσεις που αντίκεινται στη θέληση ή τη βούληση των ψηφοφόρων της. Έτσι είναι οι δημοκρατίες.
Όλους τους καθοδηγεί το συμφέρον, τους Πράσινους το μακροπρόθεσμο
Ας έρθουμε τώρα στο θέμα που μας απασχολεί : στον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας και στην τρέχουσα ενεργειακή κρίση. Είναι προφανές ότι για την ειρηνική ΕΕ αυτός ο πόλεμος είναι απαράδεκτος, ότι αποτελεί βασική αρχή και στόχο η μη αναγνώριση των αποτελεσμάτων του και η επιβολή οικονομικών κυρώσεων κατά του επιτιθέμενου.
Εδώ προφανώς συμφωνεί και το Πράσινο Κίνημα.
Μόνο που μαζί με τις κυρώσεις θα υπάρξουν και αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή των Ευρωπαίων. Για παράδειγμα, μια ολοκληρωτική διακοπή των εισαγωγών φυσικού αερίου και πετρελαίου από τη Ρωσία θα έφερνε μεσοπρόθεσμα (εκτός από ενδεχόμενη διακοπή της σύρραξης) και σημαντική ανατροπή του τρόπου ζωής των Ευρωπαίων για όσο διαρκούσαν οι κυρώσεις. Πόσοι από τους πολίτες της θα αποδεχόταν να έχει κρύο σπίτι το χειμώνα, να μη μπορεί να κινήσει το ΙΧ ή να μην έχει ρεύμα για μερικές ώρες την ημέρα ? Η σαφής αντίθεση των Ευρωπαίων πολιτών στον πόλεμο στην Ουκρανία, συνιστά, έτσι όπως εκδηλώνεται μέσα από τις κυβερνήσεις του αλλά και από τις έως τώρα (μη) δυναμικές αντιδράσεις διαφόρων πρωτοβουλιών, πολιτική συμμετοχή ή μη συμμετοχή ? Μήπως δηλαδή, η ευρωπαϊκή πολιτιστική αναβάθμιση είναι ακόμη επιφανειακή και περιχαρακωμένη στην ευρωπαϊκή συνείδηση και κλείνοντας το διακόπτη του ρεύματος θα κλείσει και ο σύγχρονος ευρωπαϊκός πολιτισμός ? Η θετική απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι μάλλον η πιθανότερη, αφού πράγματι οι ευρωπαϊκές αξίες δομήθηκαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες πάνω στην υλική άνεση, στην ασφάλεια διαβίωσης.
Συνεπώς, είναι δύσκολο για τις ηγεσίες της Ε.Ε. να πάρουν πραγματικά αποτελεσματικές αποφάσεις που θα έπειθαν τη Ρωσία να σταματήσει τον πόλεμο, αφού όλες θα σκέφτονταν και το πολιτικό τους μέλλον, δηλαδή την απώλεια επανεκλογής τους στις επόμενες εκλογές. Αυτό όμως που μπορούν να κάνουν με άνεση -και το κάνουν, είναι να εκμεταλλευτούν τη σύρραξη για να απομονώσουν ιδεολογικά και κυρίως οικονομικά τη Ρωσία και να αποδυναμώσουν έτσι έναν επικίνδυνο παίχτη από το τραπέζι του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Ένας λιγότερο.
Σε καθολική αντίθεση με τη πράσινη φιλοσοφία που, αν ήταν στο προσκήνιο, θα υπαγόρευε εδώ και δύο δεκαετίες τουλάχιστον, προσπάθειες για να ενταχθεί, έστω μεσοπρόθεσμα, η Ρωσία και οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες της πρώην ΕΣΣΔ στην Ε.Ε. Γιατί η πράσινη φιλοσοφία περιέχει το μακροπρόθεσμο : επιδιώκει τη βιωσιμότητα των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων του πλανήτη και συνεπώς αναγνωρίζει ότι, αυταρχικά καθεστώτα που ακόμη κι αν για κάποιο χρονικό διάστημα προσφέρουν ευμάρεια στους υπηκόους τους, δεν μπορούν παρά να τους οδηγήσουν αργά ή γρήγορα στην κατάπτωση, στην παρακμή, στην καταστροφή. Ταυτόχρονα βάζει και εσωτερικά όρια, το ρυθμό με τον οποίο η “δημοκρατική” κοινωνία αναλώνει τους πόρους του πλανήτη.
Ορυκτός Πόλεμος, Πολεμικά Ορυκτά, Επιστροφή στα παλιά
Το χειρότερο όμως είναι ότι, κατά την παροιμία «ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται*» (ή στα αμερικάνικα triggering = εκμεταλλευόμαστε καταστάσεις), η περίοδος που διανύουμε με τη σύρραξη φάνηκε να είναι και η πιο κατάλληλη για το πετρελαϊκό λόμπυ και γενικά το λόμπυ των ορυκτών καυσίμων να κάνουνε ένα come back. Ενδεχομένως σε συνεργασία με το στρατιωτικό λόμπυ, τους κατασκευαστές όπλων που κατά διαβολική σύμπτωση πάνε χέρι – χέρι με το προηγούμενο. Ήδη ανακοινώνονται επενδύσεις για εκτέλεση νέων γεωτρήσεων πετρελαίου και φυσικού αερίου (ως και η ελληνική κυβέρνηση ονειρεύεται να εκμεταλλευτεί δεόντως τα υποτιθέμενα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου), ώστε να μπορέσει η Δύση να αποκτήσει αυτονομία ορυκτών καυσίμων και να δώσει (προσέξτε) την απαιτούμενη απάντηση αρχών στην Ρωσία.
Το πετρελαϊκό λόμπυ πετυχαίνει δηλαδή τετραπλό στόχο :
– απομονώνει διεθνώς την ανταγωνίστρια καπιταλιστική αδελφοκτόνα Ρωσία,
– εκτοξεύει τα κέρδη του και καθιστά βιώσιμες γεωτρήσεις που ήταν πολύ ακριβές,
– αποκτά ενεργειακό έλεγχο της ΕΕ και κυρίως
– αποκτά για τα παραπάνω τη συναίνεση των λαών της.
Αυτό γίνεται σε μια περίοδο που η ΕΕ έσερνε το κάρο της κλιματικής ουδετερότητας και της αποβολής των ορυκτών καυσίμων από το ενεργειακό της παρόν και μέλλον. Στη φάση που άρχισε δυναμικά η διάδοση των πράσινων ιδεών μεταξύ των πολιτών της. Αυτό αποτελεί απευθείας χτύπημα του πράσινου κινήματος, μάλιστα με ένα πράσινο κόμμα να συμμετέχει στην δεύτερη καλύτερη οικονομία του κόσμου, της Γερμανίας και που συναινεί στην φρενήρη ανάπτυξη των πολεμικών εξοπλισμών της χώρας του.
Γίνεται προφανές ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία αποτελεί σημείο καμπής για την εξέλιξη των πράσινων κομμάτων στην Ευρώπη και τον κόσμο.
Μου είναι δύσκολο να δεχτώ ότι όλα αυτά είναι τυχαία και όχι στοχευμένα από τα υπερατλαντικά γεράκια και τα δύο ισχυρότερα λόμπυ του κόσμου. Αλλά, αν εγώ ένας κοινός θνητός το υποψιάζομαι, δεν θα έπρεπε να το γνωρίζει μετά βεβαιότητας και η ηγεσία της ΕΕ ? Προφανώς, αλλά η τελευταία ενεργεί σαν ζυγαριά, στο ένα ζύγι οι πιέσεις από τα κερδοσκοπικά λόμπυ και στο άλλο τα αναμενόμενα εκλογικά της κέρδη. Φαίνεται ότι κατά το διάστημα αυτό, τα πρώτα είναι βαρύτερα. Και πάλι : έτσι λειτουργούν οι δημοκρατίες.
Πόλεμος & Κλιματική Κρίση. Διαφορά Φάσης ή Απουσία μακρόχρονης πολιτικής?
Στην Ευρώπη, αυτό που επικρατεί πλέον είναι ότι οι εθνικές διαφορές δεν είναι σημαντικές. Τη ίδια στιγμή που σε πολλά μέρη του πλανήτη αλλά και στις παρυφές της Ευρώπης κυριαρχεί το πνεύμα της δεξιάς «αυτονομίας», δηλαδή λαοί με λίγο διαφορετικά εθνοτικά χαρακτηριστικά να επιδιώκουν να γίνουν ανεξάρτητα κράτη, στην Ευρώπη αυτό που μετράει είναι η ικανότητα των ατόμων και των ομάδων να επιχειρούν και να δημιουργούν κερδοφόρα αποτελέσματα σχεδόν ανεξαρτήτως εθνικής προέλευσης. Εδώ είναι ισχυρότερη η τάση της συνένωσης. Γιατί ακριβώς στην ΕΕ, ύστερα από μισό αιώνα δράσης της Αριστεράς (επιτέλους και ένα θετικό από το χώρο αυτό) έχει αρχίζει να ξεπερνιέται η ιδέα του ρατσισμού – φυλετικού / θρησκευτικού διαχωρισμού, ενώ σε περιοχές εκτός ΕΕ είναι ακόμη έντονα παρούσα. Έχουμε να κάνουμε, δηλαδή, με μια σημαντική πολιτισμική διαφορά.
Ας μη ξεχνάμε ότι τα εθνικά κράτη αποτέλεσαν τη δημοκρατική εξέλιξη των παλιότερων προσωποπαγών καθεστώτων, όπου οι άνθρωποι αποτελούσαν περιουσία ενός γαιοκτήμονα, βαρώνου, κόμη κλπ και βασίστηκαν (τουλάχιστον φαντασιακά) στην εθνική ομοιογένεια και στη θέσπιση συνταγματικών αρχών στη θέση της άκριτης – αυθαίρετης εξουσίας. Δεν είναι εύκολο πράγμα να πεις εν μία νυκτί στους άλλους, ξεχάστε την εθνική μας συγγένεια, κάτι άλλο κοινό μας ενώνει.
Είμαστε σε «διαφορετική φάση».
Αλλά πρέπει να γίνει, δεν υπάρχει επί του παρόντος άλλος δρόμος. Τα ισχυρά, βίαια συλλογικά σύμβολα του παρελθόντος πρέπει να αντικατασταθούν από κάποια άλλα ισχυρότερα, αλλιώς θα επανέλθουμε σε εκείνα με την πρώτη ευκαιρία. Δεν εννοώ μόνο τους λαούς εκτός ΕΕ, περιλαμβάνω και αρκετούς εντός αυτής. Τι λέτε ότι θα κάνουν οι Ευρωπαίοι Πολίτες σε ένα αυταρχικό καθεστώς που τους προσφέρει προσωρινή ευμάρεια ? Δεν είμαι βέβαιος ότι θα υπερισχύσουν τα δημοκρατικά αντανακλαστικά τους.
Η αλλαγή δεν μπορεί να γίνει μονομιάς ή έστω μέσα σε μερικά χρόνια, χρειάζεται δεκαετίες, σταθερό στόχο και μακρόχρονη πολιτική. Κάτι που λείπει από την οργάνωση της ΕΕ. Η βιωσιμότητα είναι βέβαια παρούσα με σαφήνεια και μεγάλη δυναμική στο ευρωπαϊκό πράσινο κίνημα, αλλά δυστυχώς αυτή η αξιολόγηση είναι υποκειμενική (το λέμε εμείς για τους εαυτούς μας) και βρίσκεται ακόμη στο περιθώριο της ευρωπαϊκής πολιτικής.
Αυτό όμως που είναι πραγματικά και αντικειμενικά – αδιαμφισβήτητα κοινό σε όλες τις χώρες του κόσμου είναι η κλιματική κρίση. Δηλώνεται από όλους τους μεγάλους διεθνείς οργανισμούς, ινστιτούτα, ερευνητικά κέντρα. Οι επιπτώσεις της είναι πλέον έντονες και εμφανείς παντού, δημιουργούν διενέξεις έως και πολέμους. Εντούτοις, πολλοί λαοί μαζί με τις ηγεσίες τους αδυνατούν ή δεν θέλουν να κατανοήσουν τη σπουδαιότητά της. Όχι πολύ μακριά μας. Σε δυο δεκαετίες το πλάνο είναι να σταματήσει η εξόρυξη υδρογονανθράκων σε όλη την Ευρώπη και ίσως όλο τον κόσμο, αλλά Ελλάδα και Τουρκία είναι έτοιμες για πόλεμο για να εξορύξουν πετρέλαιο στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Εξορύξεις που για να βγάλουν τα λεφτά τους θα χρειαστούν τρεις δεκαετίες τουλάχιστον !
Με άλλα λόγια : το καράβι βουλιάζει και κάποιοι επιβάτες μαλώνουν για το αν θα πάρουν καμπίνα πρώτης ή δεύτερης θέσης.
Πώς μπορούμε να δούμε την «μεγάλη εικόνα», να δούμε πέρα από τη μύτη μας ?
Μπορούμε τουλάχιστον να δούμε μέχρι τη μύτη μας ?
Είναι τελικά ο δυτικός κόσμος, ο κόσμος της ΕΕ, ένας κοινωνικός παράδεισος για τους πολίτες της σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο ? Εξαρτάται από το από πού κοιτάζει κανείς.
Από τη μια, όσο περισσότερους ανθρώπους βάλεις να δουλέψουν οργανωμένα, τόσο μεγαλύτερη ισχύ αποκτά το σχήμα αυτό, δείτε τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Ινδία, την ΕΕ, τη Ρωσία. Όλες είναι χώρες με πληθυσμούς σε επίπεδο εκατοντάδων εκατομμυρίων. Από την άλλη, όσο μεγαλύτερος είναι ο πληθυσμός ενός οργανωμένου σχήματος, τόσο πιο περίπλοκες γίνονται οι σχέσεις και οι κανόνες – περιορισμοί που το διέπουν. Τόσο περίπλοκες, που σε πολλούς γίνεται εξαιρετικά δύσκολο να κατανοήσουν καν την ανάγκη ύπαρξής τους. Για παράδειγμα, κατά την περίοδο της πανδημίας, ένα σημαντικό μέρος του ευρωπαϊκού πληθυσμού θεώρησε ανύπαρκτο τον ιό και αντιτάχθηκε στα υγειονομικά μέτρα, γιατί αυτά μείωναν τις ατομικές του ελευθερίες. Ο Καναδάς επί μήνες ταλαιπωρείται από τις απεργίες των οδηγών βυτιοφόρων και φορτηγατζήδων που θεωρούν ότι βλάπτονται τα συμφέροντά τους και μειώνονται οι ελευθερίες τους από τα (περιβαλλοντικά) μέτρα για μείωση των εξορύξεων πετρελαίου και της κατανάλωσης υδρογονανθράκων. Η παραπάνω έλλειψη εμπιστοσύνης ενισχύεται από τις μικροπολιτικές και ασυνάρτητες πολιτικές που ασκούνται από αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ που έχουν ενστερνιστεί τις αρχές του λαϊκισμού και της εξαπάτησης, πάντα στο βωμό της εξυπηρέτησης των λόμπυ και της εκλογικής επιτυχίας.
Η ζωή για δεκαετίες με άνεση, χωρίς να σκεφτόμαστε όρια και επιπτώσεις, μας έχει εμποτίσει με αυτήν την αίσθηση κεκτημένων ατομικών δικαιωμάτων πάνω από όλα. Η ακροδεξιά στην ΕΕ αναβαθμίζεται στη συνείδηση των πολιτών, γιατί πουλάει ένα απλό παραμύθι (για τους ξένους που μας παίρνουν τις δουλειές, για τις κακές κυβερνήσεις που μας βάζουν περιορισμούς στην κατανάλωση, για τις κρυπτο-σοσιαλιστικές κυβερνήσεις που μειώνουν τις ελευθερίες μας και μας υπερφορολογούν) που γίνεται πολύ πιο εύκολα κατανοητό σε μεγάλα τμήματα πληθυσμού, ειδικά όταν απέναντί του έχει τις πολύπλοκες σχέσεις της οικονομικής και οικολογικής ισορροπίας.
Τα πράγματα δεν είναι καθόλου εύκολα στα μεγάλα σχήματα, αλλά όταν τα καταφέρνουν αποκτούν ισχύ και σταθερότητα. Είναι, όμως, σε θέση οι λαοί της Ευρώπης να αναγνωρίσουν αυτό το πλεονέκτημά τους και ότι εξέλιξη είναι η περισσότερη δημοκρατία, η συμμετοχή και οικολογικός προσανατολισμός και όχι η επιστροφή στα απλοϊκό τρόπο σκέψης του παρελθόντος και στην διάσπαση ξανά σε μίζερα εθνικά κράτη ? Μπορούμε να δούμε τον εαυτό μας ?
Πολίτες και Πετρελαιάδες έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα
Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερο δυναμώνουν οι διαλυτικές σκέψεις στην ΕΕ, ενώ αυτό που θα έπρεπε να επιδιώκουμε ως πολίτες είναι μια Ευρώπη οργανωμένη διοικητικά κατά το πρότυπο των ΗΠΑ, δηλαδή ομοσπονδιακή διακυβέρνηση που παράλληλα θα επιτρέπει την πολιτιστική αυτονομία των περιοχών της. Είναι πλέον ένα τόσο δα βηματάκι. Αλλά, μπορούμε να το φανταστούμε, να το δούμε, να το κάνουμε ? Δεν είναι βέβαιο. Λαμβάνοντας υπόψη ότι και άλλες μεγάλες δυνάμεις του κόσμου δεν θα έβλεπαν κάτι τέτοιο με καλό μάτι και, όπως με τη Ρωσία, επίσης θα ήθελαν μια αποδυναμωμένη ΕΕ στο τραπέζι του ανταγωνισμού. Ακόμη ένας λιγότερο … Μετά την Ρωσία.
Ας μη ξεχνάμε ότι το κέρδος και μάλιστα τα μεγάλα κέρδη που συγκεντρώνονται σε λίγα χέρια, δημιουργούν δυνάμεις που μπορούν να ξεπεράσουν και την ισχύ των κρατών.
Είναι εύκολο να φανταστούμε τον Τράμπ και την J.P. Morgan να αντιστέκονται στα μέτρα για την κλιματική κρίση, τα συμφέροντά τους θίγονται σε τεράστιο βαθμό (αν και δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τι θα κάνουν με τα δισεκατομμύριά τους σε έναν έρημο πλανήτη). Είναι αναμενόμενο από τον Πούτιν να κάνει πόλεμο, αφού έως τώρα βασίζεται στα πετροδόλλαρα – ρούβλια για να ικανοποιήσει τη ματαιοδοξία του και βιοτικά τον λαό του, τους ψηφοφόρους του και κυρίως τους συν αυτώ ολιγάρχες του χρήματος. Το ίδιο για τον Μπολσονάρο που θέλει να «φάει» το μισό δάσος στον Αμαζόνιο για να αυξήσει τα κέρδη των συνεταίρων του επικαλούμενος το «ίδιο δικαίωμα όλων στην καταστροφή του πλανήτη».
Όμως είναι απογοητευτικό να έχουμε πληθυσμούς, τμήματα λαών που αρνούνται την κλιματική κρίση και την πανδημία, που αποδέχονται το ρατσισμό και την φρίκη του πολέμου ως απαραίτητο κακό και ως τη μόνη λύση για να επιβληθεί η τάξη στους μη συμμορφωνόμενους. Γιατί, αν ο μέσος πολίτης δεν μπορεί να ενστερνιστεί βασικά στοιχεία ορθολογισμού, αντικειμενικότητας και μακροχρόνιου συμφέροντος της κοινωνίας, είναι πολύ δύσκολο για τις κυβερνήσεις να μετουσιώσουν τις επιθυμίες των οικολόγων και τις ανάγκες του πλανήτη σε εφαρμόσιμες πολιτικές.
Το επείγον αυτήν την στιγμή είναι να ασκηθεί μεγάλη πολιτική και οικονομική πίεση στον Πούτιν και την Ρωσία, ώστε να δει την εγκληματική εισβολή του στην Ουκρανία ως πολύ επικίνδυνη και ασύμφορη για να την διατηρήσει. Το αμέσως επόμενο είναι να εμποδίσουμε το Δυτικό Κόσμο να επανέλθει στη λογική των ορυκτών καυσίμων, στην κοσμοθεωρία της επιβολής σε όλο τον πλανήτη μέσω μιας νέας καπιταλιστικής παρωδίας. Εδώ, η διερεύνηση των αιτιών του πολέμου στην Ουκρανία, όντως μπορεί να αποβεί χρήσιμη.
Το σημαντικό : η εμμονή στα ορυκτά καύσιμα και η άρνηση λήψης μέτρων για την κλιματική κρίση αποτελεί πλέον το μόνο ουσιαστικό διαχωρισμό της ανθρωπότητας σε μπλοκ. Ξεχάστε το Αριστερά – Δεξιά, Δύση – Ανατολή, Ευρώπη – Ασία, Αμερική – Κίνα, Λευκοί – Σκουρόχρωμοι, Χριστιανοί – Μουσουλμάνοι. Πολύ γρήγορα, το μόνο που θα έχει νόημα για να κατατάξουμε τους ανθρώπους (αν έχει καν νόημα να κατατάξουμε ανθρώπους, ίσως μόνο κράτη και κυβερνήσεις) είναι η προσχώρησή τους ή όχι στο μπλοκ αυτών που θα μάχονται για να αναιρέσουν τις αιτίες της κλιματικής κρίσης. Όλοι οι άλλοι διαχωρισμοί θα είναι φτιαχτοί και εμπνευσμένοι από αυτούς τους λίγους που αποκομίζουν τεράστια κέρδη από τα ορυκτά καύσιμα.
Θέλουμε τους υπόλοιπους να συνταχθούν ενεργά με την πλευρά της οικολογίας και του ορθολογισμού. Ξέρουμε πώς, ή λέμε μόνο θεωρίες ?
Οδικός χάρτης για την έξοδο από την κρίση
Γνωρίζουμε το πώς θα βγούμε από αυτήν την κρίση και το έχουμε προβάλει εδώ και δεκαετίες με αναλυτικά προγράμματα και ριζοσπαστικές προτάσεις που είναι πολύ πιο ρεαλιστικές από τις ουτοπικές επαναλήψεις του κατεστημένου : Ενισχύουμε τις υποδομές για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εξηλεκτρίζουμε τα συστήματα μεταφορών μας, βελτιώνουμε το βαθμό απόδοσης των μετατροπών, μειώνουμε την κατανάλωση, προστατεύουμε τη βιοποικιλότητα, στηρίζουμε τη βιολογική γεωργία, βοηθάμε τη συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις που τους αφορούν, δίνουμε προτεραιότητα στις τοπικές οικονομίες έναντι της παγκοσμιοποίησης, χτυπάμε την υπερσυγκέντρωση, λέμε το μικρό είναι όμορφο, προωθούμε τις συνεργασίες των λαών και την ειρηνική συνύπαρξη. Θα ήταν κουραστικό να παρουσιάσω εδώ όλο το κοινωνικό πρόγραμμα των Οικολόγων και Πράσινων του Πλανήτη. Το πρόβλημα εξάλλου δεν έγκειται στην έλλειψη προγράμματος εκ μέρους μας, αλλά στο ότι οι πολιτικές ελίτ ελάχιστα μας έχουν λάβει υπόψη τους μέχρι τώρα.
Γιατί αν μας είχαν ακούσει, τώρα δεν θα είχαν πρόβλημα να εφαρμόσουν τις πολιτικές που απαιτούνται για την πολιτική πίεση προς τον εισβολέα της Ουκρανίας, αφού επιτιθέμενοι και αμυνόμενοι θα είχαν απεξαρτηθεί ή θα βάδιζαν ολοταχώς προς την απεξάρτηση από τις εισαγωγές ενέργειας. Θα είχαν καταλάβει ότι η κλιματική κρίση και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχουν την ίδια αιτία : τα ορυκτά καύσιμα και την εξάρτηση του πολιτισμού μας από αυτά. Ότι η ρίζα, τόσο για την διεφθαρμένη ηγεσία της αμυνόμενης Ουκρανίας αλλά και της επιτιθέμενης Ρωσίας, είναι η αναθεματισμένη και φθοροποιός επιρροή του πετρελαίου και του φυσικού αερίου καθώς και η εξ αυτών συγκέντρωση τεράστιας οικονομικής ισχύος σε λίγα χέρια.
Αυτό αποσταθεροποιεί πλέον τον πλανήτη μας και αυτό πρέπει να πολεμήσουμε. Αρκεί να μη χαθούμε στη θολούρα του πολέμου της Ουκρανίας και των εσωτερικών μας ανούσιων και εγωιστικών αντιθέσεων.
Ξενοφών Ζήσης, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός
Μέλος ΟΠΚΜ
Η εικόνα είναι από: https://www.bankingnews.gr/energeia/articles/
